Bitwa w mogadiszu

Bitwa w Mogadiszu była przełomowym wydarzeniem dla Waszyngtonu. Pomimo przytłaczających przeciwności, TFR przetrwał wstrząsającą misję. Zaciekła obrona i działania Amerykanów zaowocowały taktycznym zwycięstwem, z dużą liczbą somalijskich ofiar i udanym pojmaniem 24 członków SNA (Somalijski Sojuszu Narodowy). Aideed i SNA ponieśli ogromne kary, a niektórzy oficerowie TFR (Task Force Ranger) i ONZ uważali, że SNA rozpadłaby się, gdyby Amerykanie uderzyli ponownie.

Mimo to bitwa o Mogadiszu okazała się kosztownym zwycięstwem, w którym zginęło i zostało rannych wielu Amerykanów. Przerażona masakrą amerykańska opinia publiczna i Kongres szybko zwróciły się przeciwko polityce Clintona w Somalii. Wśród najbardziej przejmujących scen z Mogadiszu było złe traktowanie amerykańskich zabitych i Duranta przez SNA i mieszkańców Mogadiszu. Wielu Amerykanów wyraziło oburzenie, zwłaszcza że siły amerykańskie pomagały w zażegnaniu somalijskiego głodu. Clinton szybko ogłosił, 7 października, wycofanie się Ameryki z Somalii do 31 marca 1994 roku. Prezydent nakazał także opuszczenie Somalii przez TFR – opuściła ona Mogadiszu 25 października.

Wycofanie się USA dało Aideedowi to, na czym mu najbardziej zależało. SNA twierdziła, że odniosła strategiczne zwycięstwo. Sytuacja wydawała się podobna do tej z Ofensywy Tet w Wietnamie Południowym w 1968 r., w której Wietkong poniósł ogromne straty, ale Waszyngton, urażony strategiczną niespodzianką, rozpoczął plany ograniczenia swojego zaangażowania w wojnę i zwrócenia się ku negocjacjom. Walka w Mogadiszu miała nie tylko natychmiastowe skutki w Somalii, ale wpłynęła na przyszłe zaangażowanie USA w Afryce. Niektórzy krytycy twierdzą, że niechęć Waszyngtonu do wciągnięcia się w kolejne afrykańskie wojny domowe, takie jak w Rwandzie, wynikała częściowo z Mogadiszu.

75 regiment ranger w mogadishu
Kompania Bravo, Trzeci Batalion 75 regimentu Rangersów w Somalii, 1993

Mogadiszu oferuje kilka lekcji dotyczących walki z siłami partyzanckimi w środowisku miejskim. Jednym z głównych problemów stojących przed Amerykanami była próba osiągnięcia niejasnych celów politycznych za pomocą środków militarnych. Początkowo celem ONZ było nakarmienie Somalijczyków, ale potem cel zmienił się na zabezpieczenie i w końcu odbudowę Somalii. Po ogłoszeniu przez ONZ nagrody za schwytanie Aideeda, szansa na polityczne rozstrzygnięcie znacznie zmalała. Próba osłabienia i odizolowania Aideeda i jego zwolenników zdawała się jedynie wywoływać większe tarcia między Somalijczykami a ONZ i zaogniała sytuację. Gdyby ONZ schwytało Aideeda, czy inny klan lub watażka nie przejąłby kontroli nad Somalią?

Amerykańskie siły miały przewagę technologiczną nad SNA. Jednak sama technologia nie mogła pokonać przebiegłego i oddanego wroga. Śmigłowce zapewniały szybkość i zaskoczenie w decydujących momentach. Choć były integralną częścią TFR, śmigłowce stały się również piętą achillesową, gdy ich utrata wymusiła zmianę misji z nalotu na akcję ratunkową. Bez możliwości wydobycia zestrzelonych załóg, siły amerykańskie i ONZ musiały walczyć o uratowanie i odzyskanie TFR.

Zaskoczenie było kluczowym elementem sukcesu w nalotach prowadzonych przez TFR. Niestety, położenie TFR na lotnisku pozwoliło wielu somalijskim kontrahentom i obserwatorom być świadkami działań, które mogły dać SNA cynk o przygotowywanych operacjach. Potencjalna luka w zabezpieczeniach operacyjnych pozwoliła agentom SNA zaalarmować milicję w całym mieście. Podobnie wielokrotne wykorzystanie szablonów do planowania pozwoliło Somalijczykom na stworzenie środków zaradczych wobec Amerykanów, takich jak użycie RPG jako pocisków ziemia-powietrze przeciwko helikopterom. Nagroda za Aideeda była również telegraficznym sygnałem, że ONZ zamierza rozszerzyć konflikt. Przybycie TFR potwierdziło ten pogląd Somalijczyków, gdyż było środkiem do schwytania Aideeda. TFR wykorzystał również swoją zdolność do działania w nocy, aby dokonać większości swoich poprzednich nalotów. Niestety, musiała również reagować na to, co dyktowała sytuacja i misja z 3 października została rozpoczęta w świetle dziennym, co zaprzepaściło zdolność TFR do zaskoczenia mieszkańców Morza Czarnego i zalety operacji nocnych.

Wiele zamieszania wokół operacji TFR dotyczyło kwestii jedności dowodzenia. Siły UNOSOM II miały łańcuch dowodzenia do Bir; Garrison raportował bezpośrednio do CENTCOM i omijał ONZ. Garrison mógł działać niezależnie od ONZ i nie był zobowiązany do wykonywania ich dyrektyw. Co prawda informował zarówno ONZ jak i Montgomery’ego o pewnych operacjach, ale tylko w minimalnym zakresie. Montgomery nominalnie pracował dla Bir, ale sprawował również dowództwo nad siłami USA w Somalii. Montgomery, podobnie jak Garrison, w ramach tego układu dowodzenia raportował do CENTCOM. Mimo że Garrison i Montgomery pracowali pod tym samym dowództwem, zjednoczone planowanie dalekiego zasięgu było ograniczone. Wiele działań w ramach organizacji powielało misje. Brak terminowej reakcji na akcję ratunkową TFR mógł być po części wynikiem podzielonego łańcucha dowodzenia. Dodatkowo Howe i TFR zdawały się pracować niezależnie. Skoordynowane wysiłki w celu rozwiązania problemów klanowych wydawały się ograniczone.

Istniało wiele nieznanych zmiennych dotyczących misji. Niektóre z tych zmiennych – jak niespójny wywiad, nieznany poziom opozycji, usterki techniczne, zagubienie się jednostek, wypadki i inne zdarzenia – mogły doprowadzić do niepowodzenia misji. Pomimo tych czynników, TFR używał tylko dwóch szablonów. Użycie szablonów silnego punktu lub konwoju uprościło planowanie misji, ale również ograniczyło opcje dla dowódcy. Dodatkowo, awaryjność misji była ograniczona do śmigłowca CSAR do natychmiastowej reakcji oraz do możliwości wezwania QRF i ONZ. Chociaż siły te były dobrze wyposażone, musiały stawić czoła setkom uzbrojonych zwolenników Aideeda. Śmigłowce szturmowe AH-1 i AH-6 zapewniały pewną elastyczność wsparcia ogniowego, ale miały też ograniczoną siłę ognia i liczbę. Decyzja Aspina o wycofaniu AC-130, czołgów i APC ograniczała możliwości Garrisona. Somalijczycy obawiali się AC-130, które miały długi czas postoju, noktowizory i ogromną siłę ognia. Czołgi M1 Abrams i M2 Bradley mogły przebić się do miejsc katastrof szybciej i z mniejszą liczbą ofiar niż pojazdy HMMWV i ciężarówki. Było wiele debat i kontrowersji na temat odrzucenia próśb o tę broń.

Black Hawk Super64 podczas Bitwy w Mogadiszu
Helikopter Michael’a Duranta (Super64) nad Moagadiszu, 3 październik, 1993. Super64 był drugim helikopterem, który się rozbił.

Dążenie Pentagonu do utrzymania niewielkich sił w Somalii, przy jednoczesnym prowadzeniu rzeczywistych operacji wojskowych, wydawało się sprzeczne. W ramach UNITAF Stany Zjednoczone przekazały dwie dywizje i wiele sił wsparcia do prowadzenia operacji pokojowych. Jedynymi amerykańskimi siłami bojowymi dostępnymi w październiku były TFR i QRF do nalotu i uderzenia na jeden z najpotężniejszych klanów w Somalii. Pod UNITAF jednostki Armii i Korpusu Morskiego mogły zastraszyć klany. Siły UNOSOM II nie miały takiego wpływu jak amerykańskie siły UNITAF, które prowadziły ciągłe przeczesywanie i ochronę punktów kontrolnych wokół miasta. TFR i QRF nie mogły zapewnić takiego samego poziomu obecności ani reakcji na SNA jak UNITAF. Jeśli Waszyngton nie zapewniłby przytłaczających sił wojskowych, operacje TFR/QRF były obarczone większym ryzykiem niepowodzenia.

Nadmierna wiara w możliwości TFR również odegrała rolę w problemach podczas nalotu. Wielu Rangersów wierzyło, że nalot nie będzie trwał długo i napotka niewielki opór. Przeprowadzali podobne naloty w przeszłości i ta konkretna misja wydawała się być powtórzeniem poprzednich wysiłków, z tą różnicą, że teraz lokalizacja znajdowała się w sercu terytorium kontrolowanego przez Aideeda i w świetle dziennym. Żołnierze nie wzięli wody, zmodyfikowali ładunki sprzętu i pozostawili gogle noktowizyjne. Piloci przyznali się do zniszczenia helikoptera Black Hawk tydzień wcześniej, ale w dużej mierze zignorowali to kluczowe wydarzenie aż do zestrzelenia Super 61. Powtarzające się amerykańskie szablony pokazały również brak świadomości zdolności Somalijczyków do dostosowania się do tej taktyki. Aideed prawidłowo rozmieścił siły, by strącić helikopter i wiedział, że Amerykanie będą próbowali uratować jego zagrożoną załogę. Stamtąd mógł otoczyć załogę i jej siły ratunkowe i zniszczyć je, podczas gdy inne bojówki SNA zablokowały jakiekolwiek posiłki. Niestety, wielu amerykańskich planistów nie wierzyło, że Somalijczycy są w stanie zorganizować i przeprowadzić taką operację.

Gdy śmigłowiec Wolcotta został zestrzelony, Somalijczycy zmienili charakter misji. Plany i działania TFR skupiały się na szybkich działaniach ofensywnych. Amerykanie wykorzystywali swoją zdolność do wyboru celów i uderzania w słabe punkty przeciwko przeważającym siłom. Gdy już wzięli jeńca lub dokonali nalotu na obiekt, mogli go szybko opuścić. 3 października Rangersi i operatorzy Delta Force stanęli w obliczu innego konfliktu; byli teraz w defensywie i nie utrzymywali inicjatywy wobec Somalijczyków. Walka stała się pojedynkiem, w którym zwolennicy SNA byli gotowi poświęcić wielu, aby zabić Amerykanów. Ta walka była konsekwencją, której nie przewidywały plany TFR. Na szczęście działania zaopatrzeniowe Super 66 oraz QRF i kolumny pomocowe ONZ zapobiegły potencjalnej katastrofie Amerykanów.

Mapa miasta podczas Bitwy w Mogadiszu
Mapa Mogadiszu podczas bitwy w 1993r.

Mimo, że TFR i inni Amerykanie odbyli podróże rozpoznawcze do Somalii przed rozmieszczeniem, a żołnierze odbyli kursy wprowadzające w ten obszar, amerykańskie oddziały wciąż miały trudności ze zrozumieniem środowiska, w którym działały. Wojny międzyklanowe, walki w miastach, surowe warunki afrykańskie, praca z ONZ i organizacjami pozarządowymi oraz inne czynniki środowiskowe miały wpływ na TFR. Zrozumienie mieszkańców Somalii i zdobycie ich zaufania, zwłaszcza gdy TFR opierał się na HUMINT, było kluczowe dla sukcesu. Być może wykorzystanie innych klanów przeciwko Habr Gidr, lepszy wywiad, operacje psychologiczne, dyplomacja i bardziej wyrafinowane środki wojskowe mogły rzeczywiście zdusić Aideeda. Próba walki z wrogiem, który nie nosił munduru ani charakterystycznych insygniów i który mógł wtopić się w lokalne środowisko, była frustrująca dla oddziałów ONZ i Amerykanów, zwłaszcza w tak gęstym środowisku miejskim jak Mogadiszu. Chociaż Amerykanie starali się unikać niepotrzebnego ostrzału, operacje bojowe często powodowały ofiary wśród ludności cywilnej. Te ofiary przyczyniły się do dalszej nienawiści do TFR i dodały więcej bojowników do strony Aideeda.

Amerykańskie ofiary przyniosły natychmiastową, intensywną niechęć amerykańskiej opinii publicznej. Somalia nie stanowiła dla Waszyngtonu żywotnego interesu narodowego. Opinia publiczna straciła zainteresowanie misją somalijską, a większość obywateli USA nie była świadoma zmiany z humanitarnej pomocy głodowej na budowanie narodu. W ciągu roku Amerykanie przeszli od transportu żywności do prowadzenia operacji wojskowych. Mission creep rozszerzył rolę Ameryki, ale Waszyngton wydawał się nie mieć pewności co do pożądanego stanu końcowego dla Somalii. Wobec niejednoznacznej oceny Bitwy w Mogadiszu i 18 ofiar śmiertelnych, natychmiastowe żądanie wycofania się wydawało się logicznym wnioskiem.

Aideed bardzo sprawnie wykorzystywał swoje ograniczone zasoby do walki z Amerykanami i ONZ. Celował w jedyny środek ciężkości, który mógł zmienić konflikt – amerykańską opinię publiczną. Podniesienie poziomu przemocy, zademonstrowanie chęci i zdolności do prowadzenia długotrwałej wojny oraz umiejętna manipulacja mediami pozwoliły Aideedowi odwrócić losy konfliktu od Waszyngtonu. Uczynił odbudowę Somalii zbyt kosztowną dla Amerykanów. Wszelkie wysiłki pokojowe musiałyby odbywać się za jego pośrednictwem. Amerykańska technologia i większa siła ognia nie przekładały się automatycznie na zwycięstwo. Jak w każdym konflikcie, wyniki sprowadzały się do tego, która strona zastosowała najlepszą strategię.

Załoga super 64 na miesiąc przed bitwą w Mogadiszu
Załoga Super 64 miesiąc przed Bitwą w Mogadiszu.
Od lewej – Winn Mahuron, Tommy Field, Bill Cleveland, Ray Frank i Mike Durant.

Jeśli był jakiś jasny punkt dla Amerykanów, to była nim zdolność TFR i QFR do dostosowania się do płynnej sytuacji i uniknięcia poważnej katastrofy. Dowodzenie małymi jednostkami i taktyka działały stosunkowo dobrze na pozycjach obronnych przez całą noc bitwy. Działania Amerykanów udowodniły, że założenia somalijskich klanów były błędne, gdy kwestionowali oni determinację Amerykanów do walki przy jednoczesnym ponoszeniu ofiar. Siły TFR i QRF kontynuowały montowanie kolumn odciążających w najbardziej śmiercionośne części Mogadiszu, aby odciążyć swoich otoczonych towarzyszy. Załogi Little Bird wleciały w samo serce somalijskiej opozycji, by zapobiec jej przytłoczeniu sił na Super 61, pomimo ognia RPG z anty śmigłowców.

Bitwa w Mogadiszu stanowi dobre studium przypadku dla przyszłych kryzysów w państwach upadłych. Pomimo użycia specjalnie wyszkolonych SOF, Amerykanie napotkali wiele problemów próbując odnaleźć i schwytać Aideeda, problemów, które powtórzyły się dekadę później w Iraku i Afganistanie. Nieregularne działania wojenne, anonimowy wróg, niejednoznaczna strategia, działanie w skomplikowanym państwie plemiennym i sprzeczne cele polityczne stały się powszechnymi czynnikami w dzisiejszych konfliktach, podobnie jak w Somalii w 1993 roku.

Bitwa w somalijskim Mogadishu – wnioski

W 1992 roku Waszyngton wysłał wojsko do Somalii, aby rozwiązać problem głodu i niepokojów społecznych, co było demonstracją amerykańskiego zaufania po zimnej wojnie. Jednak działanie w upadłym państwie okazało się trudniejszym wyzwaniem niż przewidywano. Misja przerodziła się w niekończącą się walkę między personelem ONZ a somalijskimi klanami, które walczą o kontrolę nad rozdartym wojną regionem. Po nalocie na Mogadiszu Ameryka wycofała się w dużej mierze z Afryki i stała się bardziej sceptyczna wobec bezpośredniego zaangażowania w niestabilne kraje. Bitwa w Mogadiszu dosłownie na lata zmieniła amerykańską politykę zagraniczną, zwłaszcza w Afryce.

Pomimo ostatecznego taktycznego zwycięstwa TFR, nalot 3 października 1993 roku był strategiczną porażką. Po dostosowaniu się SNA do amerykańskiej taktyki, Somalijczycy niemal zniszczyli siły ratownicze Super 61. Zaawansowana technologicznie broń nie była w stanie przezwyciężyć niektórych poważnych problemów, na które cierpiał TFR. Utrata zaskoczenia, problemy z bezpieczeństwem i inne kwestie, w połączeniu z prowadzeniem przez Somalijczyków kampanii asymetrycznej, pokonały amerykańską zdolność do szybkiej reakcji i bezkarnego uderzenia. Zmiana strategii Aideeda postawiła SOF TFR w rozpaczliwej sytuacji. Na szczęście dowodzenie i wyszkolenie sił amerykańskich sprawdziło się i uchroniło je przed przytłaczającą porażką.

Bitwa w Mogadiszu była przykładem przyszłych problemów, z którymi Waszyngton miał się zmierzyć walcząc z klanami lub siłami nieregularnymi w miastach. Amerykańscy wojskowi nie chcieli angażować się w działania związane z budową narodu, do których nie byli wyszkoleni, zorganizowani ani wyposażeni. Waszyngton musiał uznać swój limit sił, zwłaszcza po utracie politycznej woli kontynuowania działań w Somalii. Niejasne cele polityczne i błędne decyzje stworzyły warunki, które ostatecznie doprowadziły do klęski misji amerykańskiej w Somalii. Utrata determinacji do pozostania w Mogadiszu zmusiła ONZ do negocjacji z Aideedem po ogłoszonym przez Amerykę wycofaniu się z regionu. Aideed ogłosił się prezydentem, ale to roszczenie nie zjednoczyło Somalii. Inni rywalizowali o kontrolę. Aideed pozostał u władzy aż do śmierci od rany postrzałowej w 1996 roku. Co ciekawe, SNA mianowała jego syna prezydentem. Jego syn wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i został obywatelem amerykańskim. Służył nawet jako US Marine w UNITAF. Później zrezygnował z funkcji prezydenta, próbując stworzyć nowy rząd dla Somalii, ale to posunięcie zakończyło się niepowodzeniem.

Somalia przez lata pozostawała państwem upadłym. Chociaż mieszkańcy Somalii wybrali rząd koalicyjny, nie udało się powstrzymać kraju, który stał się wylęgarnią szkoleń i wychowywania islamskich terrorystów, a islamscy przywódcy przejęli kontrolę nad południową Somalią. Walki między klanami trwają do dziś, a niepowodzenia gospodarcze wciąż prześladują kraj. Główną działalnością gospodarczą Somalii jest działalność przestępcza, w tym piractwo. Przestępczość i terroryzm zagrażają stabilności sąsiednich narodów. Problemy, które w 1993 roku próbowały rozwiązać siły amerykańskie, niestety trwają do dziś i niewiele wskazuje na to, by miały się zmniejszyć.